Wiosna Ludów na ziemiach polskich – walki narodowe i rewolucje
Podobnie jak w całej Europie, tak również na ziemiach polskich wiosną 1848 roku miały miejsce walki narodowe i wystąpienia rewolucyjne. Początkowo celem Polaków było zjednoczenie i wyzwolenie ziem polskich spod zaborów, jednak kiedy te plany okazały się nierealne, próbowano zabezpieczyć polskie interesy w ramach istniejącego porządku. Polacy angażowali się nie tylko na swoim terytorium, ale także uczestniczyli w większości rewolucji i przewrotów, które miały miejsce w tym czasie.
Walki narodowe
Walki narodowe na ziemiach polskich rozpoczęły się w 1830 roku i trwały do 1864 roku. W ich wyniku Polacy usiłowali odzyskać niepodległość, jednak walki te zakończyły się klęską Polaków. Wiosną Ludów w 1848 roku Polacy starali się wykorzystać dla odzyskania wolności.
Wydarzenia 1848 roku w zaborze pruskim
Kiedy do Poznania dotarły wiadomości o rewolucji w Berlinie, Polacy wspólnie z Niemcami zorganizowali manifestację dla ich poparcia. Powołano też Komitet Narodowy, który miał być reprezentacją społeczeństwa polskiego. W nim znaleźli się politycy o różnych poglądach: W. Stefański, M. Mielżyński, G. Potworowski, K. Libelt, J. Essman. Najważniejszym zadaniem komitetu było uzyskanie większej autonomii dla Księstwa. W tym celu do Berlina wysłana została delegacja, która przedstawiła królowi postulaty spolszczenia administracji i utworzenia korpusu polskiego wojska. 24 marca 1848 roku Fryderyk Wilhelm IV wydał dekret, w którym zapowiedział reorganizację Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Poparcie dla ruchów narodowych
Polacy nie tylko angażowali się w walki narodowe na swoim terytorium, ale także popierali budzące się ruchy narodowe na Bałkanach, w celu przysporzenia więcej trudności zaborcom. Wypisywano na sztandarach hasła „za waszą i naszą wolność”.
Działania dyplomatyczne
Polacy prowadzili ożywioną działalność dyplomatyczną w celu uzyskania poparcia dla swoich działań na arenie międzynarodowej. Starali się nawiązać kontakty z rządami innych krajów
Komitety Narodowe i zaciąg do polskiego wojska
Na prowincji powstawały lokalne Komitety Narodowe
W czasie Wiosny Ludów na prowincji powstawały spontanicznie lokalne Komitety Narodowe, które przejmowały w swoje ręce administrację. Ich działania miały na celu uzyskanie większej autonomii dla Polski oraz wyzwolenie spod zaborów.
Zaciąg do polskiego wojska i obietnice dla chłopów
W trakcie Wiosny Ludów rozpoczął się zaciąg do polskiego wojska, a chłopom obiecywano ograniczenie powinności. W pozostałych zaborach realizowano uwłaszczenie, a w Wielkim Księstwie Poznańskim przeprowadzono je już w 1823 roku.
Sytuacja w Berlinie i na ziemiach polskich
Zmiana sytuacji w Berlinie
Tymczasem sytuacja w Berlinie uległa zmianie. Król pruski zdołał już opanować nastroje rewolucyjne i zażegnać niebezpieczeństwo wojny z Rosją. Przystąpił więc teraz do ograniczenia swoich wcześniejszych ustępstw wymuszonych trudnym położeniem.
Oblężenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego
W Wielkim Księstwie Poznańskim wzmocniono liczbę wojsk pruskich, a 3 kwietnia dowodzący nimi gen. Colomb ogłosił stan oblężenia. W odpowiedzi Polacy rozpoczęli przygotowania do walki zbrojnej. L. Mierosławski zebrał około 9000 powstańców.
Pertraktacje z Polakami
5 kwietnia do Poznania przyjechał komisarz królewski gen. W. Willisen, który rozpoczął pertraktacje z Polakami. 11 kwietnia w Jarosławcu podpisano ugodę, w której Polacy zgodzili się rozwiązać część swojej armii w zamian za reorganizację Księstwa.
Niepokoje wśród ludności niemieckiej
Ugoda nie zadowoliła jednak szowinistów niemieckich, którzy domagali się podziału Poznańskiego na część niemiecką i polską. Polacy buntowali się przeciwko takiemu rozwiązaniu, szerzyły się antypruskie nastroje. Stanowisko większości ludności niemieckiej w Poznańskiem było podyktowane obawą o utratę ich uprzywilejowanej pozycji.
Regularna wojna i klęska powstania
Likwidacja Komitetów Narodowych i uderzenie na obóz polski
Po oblężeniu Wielkiego Księstwa Poznańskiego gen. Colomb polecił wojskom pruskim likwidację lokalnych polskich Komitetów Narodowych, co doprowadziło do regularnej wojny. 29 kwietnia wojska pruskie uderzyły na obóz polski w Książu i zdobyły miasto.
Pokonanie Prusaków, ale brak przekonania co do dalszej walki
Dzień później powstańcy pokonali Prusaków pod Miłosławiem, a 2 maja pod Sokołowem. Jednak nie wszyscy oficerowie byli przekonani, czy dalsza walka ma sens. Wojskom groził rozkład, gdyż L. Mierosławski zrezygnował z dowództwa, a jego następca Augustyn Brzeżański 9 maja podpisał kapitulację.
Upadek powstania i represje
Po upadku powstania władze w Berlinie wycofały wszystkie ustępstwa na rzecz Polaków, a wobec walczących zastosowano surowe represje.
Uczucia narodowe na Górnym Śląsku i w Galicji
Klub Narodowy w Bytomiu
Także na Górnym Śląsku doszło w tym okresie do rozbudzenia polskich uczuć narodowych. Działający w Bytomiu Klub Narodowy domagał się równouprawnienia Polaków z Niemcami oraz uznania języka polskiego za urzędowy. Latem 1848 roku ksiądz Józef Szafranek i Józef Lompa zaczęli wydawać pierwszą polską gazetę – „Dziennik Górnośląski”.
Patriotyczne manifestacje i Komitet/Rada Narodowa w Galicji
W Galicji na wieść o wydarzeniach w Wiedniu (amnestia, zniesienie cenzury, obietnica konstytucji) w Krakowie i Lwowie zorganizowano patriotyczne manifestacje. Do cesarza wystosowano adres, w którym domagano się zwołania sejmu, wolności słowa, spolszczenia szkół, sądów i urzędów, zniesienia pańszczyzny. Petycję tę wręczono 19 marca 1848 roku gubernatorowi F. Stadionowi. W Krakowie powstał Komitet Narodowy z Józefem Krzyżanowskim, a we Lwowie – Rada Narodowa z Janem Dobrańskim i Franciszkiem Smolką na czele.
Wiosna Ludów w Galicji
W Galicji, na wieść o wydarzeniach w Wiedniu, w Krakowie i Lwowie zorganizowano patriotyczne manifestacje. Do cesarza wystosowano adres, w którym domagano się zwołania sejmu, wolności słowa, spolszczenia szkół, sądów i urzędów oraz zniesienia pańszczyzny. Petycję tę wręczono 19 marca 1848 roku gubernatorowi F. Stadionowi. W Krakowie powstał Komitet Narodowy z Józefem Krzyżanowskim, a we Lwowie – Rada Narodowa z Janem Dobrańskim i Franciszkiem Smolką na czele. Podobne komitety powstawały również na prowincji. Organizowano gwardię narodową a do Wiednia wysłano deputację, której przewodniczył książę Jerzy Lubomirski. Została ona przyjęta 6 kwietnia przez Ferdynada I, ale nie otrzymała żadnych wiążących obietnic.
Uwłaszczenie chłopów
Tymczasem na wieść o tym, że polscy demokraci chcą uwłaszczenia chłopów (by w ten sposób bardziej związać ich ze sprawą narodową) gubernator Stadion ogłosił 29 kwietnia patent uwłaszczeniowy. Zniesiona została pańszczyzna, a uprawiana ziemia stała się własnością chłopów. Tym samym Austriacy zyskali sobie przychylność chłopstwa oraz podporządkowali sobie szlachtę, która zaczęła zabiegać o korzystne dla siebie przeprowadzenie uwłaszczenia.
Represje Austriackie
Kiedy 26 kwietnia władze austriackie przystąpiły do likwidacji polskich komitetów oraz gwardii narodowej, w Krakowie doszło do walk. Opór miasta został złamany po jego zbombardowaniu. Komitet Narodowy i gwardia zostali rozwiązani, a w Galicji wprowadzono stan oblężenia. Administracja austriacka nie wahała się też w celu osłabienia ruchu polskiego wykorzystać antagonizmów narodowościowych. W tym celu popierała Radę Ruską kierowaną przez biskupa Jachimowicza (tzw. Świętojurcy), która złożyła propozycję podziału Galicji na część polską i ukraińską.
Konflikt Austrii i udział Polaków w europejskiej Wiośnie Ludów
Konflikt Austrii był jednym z kluczowych wydarzeń, które przyczyniły się do powstania niepodległego państwa polskiego. Austriacy zręcznie podsycali konflikt aż do 1918 roku.
Podczas europejskiej Wiosny Ludów Polacy wierzyli, że zwycięstwo rewolucji w Europie przyniesie niepodległość państwu polskiemu. Dlatego, zwłaszcza po upadku rewolucji na ziemiach polskich, czynnie uczestniczyli w walkach na terenie prawie całej Europy.
Inicjatywą Adama Mickiewicza powstał we Włoszech Legion Polski, który pod dowództwem Karola Alberta, króla Sardynii, walczył przeciw Austriakom w Genui i Toskanii. Po klęsce wojsk włoskich część polskich legionistów przyłączyła się do partyzantów Garibaldiego, a część przeszła na służbę Republiki Rzymskiej i broniła miasta przed interwencją francuską. Polacy walczyli też na Sycylii (L. Mierosławski), w Rumunii, Niemczech (W. Heltman, L. Mierosławski), Czechach i Austrii (gen. J. Bem).
Najliczniejszy udział mieli jednak Polacy w powstaniu na Węgrzech (ok. 3 tys. legionistów), gdzie walczyli z armią austriacką i przybyłymi jej na pomoc wojskami rosyjskimi. Dużą rolę w powstaniu węgierskim odegrali gen. H. Dembiński i gen. J. Bem.
Skutki wydarzeń rewolucyjnych na ziemiach polskich
Wydarzenia rewolucyjne na ziemiach polskich miały również skutki w zaborze pruskim i austriackim. Ludność polska uzyskała pewne ustępstwa ze strony władz, a ożywiło się życie kulturalne i narodowe.
W zaborze pruskim rozpoczęła swą działalność Liga Polska, a w sejmie pruskim posłowie polscy utworzyli własne „Koło Polskie”. Ostatecznie, w tych dwóch zaborach rozwiązano też sprawę uwłaszczenia chłopów.
Koniec epoki romantyzmu
Podczas Wiosny Ludów Polacy przekonani byli, że zwycięstwo rewolucji przyniesie im niepodległość. Niestety, doświadczenia z tamtego okresu pokazały, że realne szanse na zwycięskie powstanie są bardzo małe. Polacy porzucili więc myśli o tworzeniu kolejnych spisków i do głosu doszli teraz racjonaliści postulujący działania w ramach obowiązującego prawa oraz głoszący hasła pracy organicznej.
Racjonalizm i działania w ramach prawa
Polacy przestali wierzyć w ideały romantyzmu, takie jak walka zbrojna i tworzenie spisków. W zamian zaczęli postulować racjonalne działania w ramach prawa. Szczególną popularnością cieszyła się praca organiczna, czyli metoda stopniowej budowy siły politycznej poprzez działalność kulturalną, oświatową i społeczną.
Koniec epoki romantyzmu
W ten sposób, polska myśl polityczna przeszła z romantyzmu na racjonalizm, a epoka romantyzmu w Polsce dobiegła końca. Polacy zaczęli koncentrować się na budowaniu siły narodu poprzez rozwijanie kultury, nauki, gospodarki i infrastruktury. Zamiast walki zbrojnej, zaczęli dążyć do reform i modernizacji kraju w sposób pokojowy i legalny.
