W średniowieczu temat śmierci był jednym z najczęściej poruszanych w literaturze. Niejednokrotnie autorzy czerpali z faktu jej nieuchronności swoiste pokrzepienie, równie często jednak obawiano się jej. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” to przykład utworu, który w wyrazisty sposób obrazuje tę złożoność spojrzenia na temat.
Interpretacja utworu
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią – geneza utworu
„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” nie jest oryginalnym dziełem polskiej literatury, ale jej popularność jest dowodem na uniwersalność chrześcijańskiego średniowiecza. Polska wersja łacińskiego dzieła powstała w drugiej połowie XV wieku (ok. 1463 r.), a rękopis został odnaleziony w archiwach Biblioteki Seminaryjnej w Płocku. Polskie tłumaczenie wyróżniało się szczególnym kunsztem formalnym, ponieważ oryginał średniowieczny był pisany, w przeciwieństwie do niego, prozą.
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią – egzemplum
„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” jest przykładem średniowiecznego utworu literackiego, który był tworzony w duchu dydaktyzmu, stanowiącego często wyznacznik wartości literackiej dzieła.
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią – treść
Treść „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią” nie jest skomplikowana. Polikarp, mędrzec wielki i mistrz wybrany, chciał spotkać śmierć w jej realnej postaci i prosił o to Boga. Jego życzenie zostało spełnione i śmierć objawiła się w momencie, gdy Polikarp został sam w kościele. Mimo próśb i pozornego przygotowania, robi ona na mędrcu takie wrażenie, że ten pada jak nieżywy. Następuje dokładny opis wyglądu fizycznego śmierci, który faktycznie nie może nie podziałać na wyobraźnię: śmierć wygląda jak rozkładający się trup płci żeńskiej. Gdy Mistrz już otrząsa się z pierwszego wrażenia, zapytuje złowrogą postać, czy nie dałoby się jej przekupić jakimś dobrym kołaczem. Śmierć wyśmiewa taką naiwność.
Motyw dance macabre w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze śmiercią”
Śmierć w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze śmiercią” wymienia szereg osób, które nie dadzą rady jej uciec i mówi, że wszyscy, niezależnie od statusu społecznego, muszą jej ulec. Jednak ci, którzy wiodą zbożny żywot na ziemi, nie muszą się obawiać – czekają ich niebieskie radości. Dlatego „Rozmowę Mistrza Polikarpa ze śmiercią” można zaliczyć do utworów wykorzystujących popularny w średniowieczu motyw dance macabre, czyli tańca śmierci.
Motyw dance macabre w sztuce
W motywie dance macabre, który często pojawiał się w malarstwie, ukazywano krąg ludzi różnych profesji, od biskupów i papieży po przedstawicieli różnych rzemiosł i nędzarzy. Motyw ten niwelował różnice społeczne, ukazując, że wszyscy są równi wobec sprawiedliwej śmierci, która jest nieuchronna dla każdego. Dla nędzarzy był to szczególnie ważny przekaz, dający im poczucie godności i równości wobec bardziej zamożnych.
Gatunek „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią”
„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” to utwór, który zawiera zarówno elementy religijne (temat śmierci i tego, co po niej), jak i świeckie (humorystyczne fragmenty przechwałek śmierci oraz opis społeczeństwa średniowiecznego). Zalicza się do gatunku utworów moralistyczno-wyciągających nauki, parenetycznych, które obrazują znikomość życia ziemskiego.
Forma „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią”
W polskim tłumaczeniu „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze śmiercią” przybrała formę dialogu, wiersza zdaniowo-rymowego. Każdy wers składa się z jednego zdania lub jednorodnego członu zdaniowego (bez przerzutni), co pozwala na rytmiczne wygłaszanie utworu przy akompaniamencie instrumentu.
