Rodzaje literackie – epika, liryka, dramat
Epika
Epika jest jednym z trzech głównych rodzajów literackich, gdzie zaprezentowane wydarzenia mogą być zarówno autentyczne, jak i wymyślone. W utworach epickich bohaterowie są opisywani przez narratora, który prezentuje historie kolejnych postaci. Fabuła jest tworzona z poszczególnych zdarzeń, tworząc zwykle utwór wielowątkowy. Istnieje wiele gatunków epickich, takich jak mity, podania, baśnie, opowiadania, nowele, powieści itp.
Gatunki epickie
Wyróżniamy wiele gatunków epickich, takich jak powieści o tematyce historycznej, psychologicznej, obyczajowej, przygodowej, sensacyjnej, fantastyczno-naukowej itp.
Budowa utworu
Narrator w utworach epickich opowiada o świecie przedstawionym lub go opisuje, aby zaprezentować ważne zagadnienia lub omówić istotną treść. Wyróżniamy narrację pierwszoosobową, gdzie narrator posługuje się czasownikami w 1 os. i staje się bohaterem utworu, a także trzecioosobową, gdzie narrator jest zdystansowany i zwykle obiektywnie prezentuje świat przedstawiony w utworze.
Budowanie napięcia akcji
Poprzez budowanie napięcia akcja zmierza do punktu kulminacyjnego dla prezentowanych zdarzeń, po którym następuje rozwiązanie akcji. Epika jest najczęściej tworzona prozą, choć są wyjątki, takie jak eposy jak „Iliada” czy „Pan Tadeusz”. Wątek tworzony jest przez układ zdarzeń powiązany z postacią albo omawianym problemem.
Wyróżniamy różne rodzaje liryki
Wyróżniamy trzy główne rodzaje liryki: bezpośrednią, pośrednią i nieosobistą.
Liryka bezpośrednia (osobista)
Liryka bezpośrednia, inaczej nazywana osobistą, charakteryzuje się tym, że podmiot liryczny ujawnia swoje odczucia wprost i nie ukrywa przed odbiorcą swoich emocji. Podmiot liryczny wyznaje swoje emocje bezpośrednio, używając czasowników w pierwszej osobie lub zaimka „ja”. Przykładem może być wiersz Adama Mickiewicza „Polały się łzy me czyste, rzęsiste”.
Liryka pośrednia
Liryka pośrednia charakteryzuje się tym, że podmiot liryczny wyraża swój stan ducha w formie bezosobowej refleksji lub opisu. W monologu lirycznym mogą pojawić się także inne elementy, takie jak narracja czy dialog. Przykładem może być wiersz Juliana Tuwima „Rewizja”.
Liryka nieosobista
Liryka nieosobista charakteryzuje się tym, że podmiot liryczny utożsamia się ze zbiorowością, wypowiada się w imieniu grupy, z którą łączą go doświadczenia i przeżycia. Podmiot liryczny w tym przypadku nazywany jest podmiotem zbiorowym wypowiedzi. Przykładem może być zdanie „Jeżeli pozwolono nam wybierać, zastanawialiśmy się chyba długo”.
Różne rodzaje liryki ze względu na formę i temat
Wyróżniamy różne rodzaje liryki ze względu na formę i temat.
Liryka refleksyjna
Liryka refleksyjna odnosi się do rozważań na temat życia, istnienia, filozofii, itp. Często charakteryzuje się pytaniem o sens życia.
Liryka miłosna
Liryka miłosna ma za zadanie wyrażać uczucia miłosne podmiotu lirycznego wobec drugiej osoby.
Liryka religijna
Liryka religijna odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i duchowością.
Liryka patriotyczna
Liryka patriotyczna powstaje w odpowiedzi na aktualne wydarzenia polityczne i społeczne. W utworach tych pojawiają się silne emocje i uczucia związane z miłością do kraju i narodu.
Różne formy liryki
Wyróżniamy również różne formy liryki, takie jak:
Liryka bezpośrednia
Liryka bezpośrednia, inaczej nazywana osobistą, charakteryzuje się tym, że podmiot liryczny ujawnia swoje odczucia wprost i nie ukrywa przed odbiorcą swoich emocji. Podmiot liryczny wyznaje swoje emocje bezpośrednio, używając czasowników w pierwszej osobie lub zaimka „ja”.
Liryka pośrednia
Liryka pośrednia charakteryzuje się tym, że podmiot liryczny wyraża swój stan ducha w formie bezosobowej refleksji lub opisu. W monologu lirycznym mogą pojawić się także inne elementy, takie jak narracja czy dialog.
Liryka inwokacyjna
Liryka inwokacyjna charakteryzuje się tym, że podmiot liryczny kieruje wypowiedz do konkretnego adresata. Mówiący staje się tylko osobą wypowiadającą liryczne treści, skierowane do bohatera utworu, któremu zostają przypisane przez „ja” liryczne pewne doznania.
Przykładem utworu lirycznego może być wiersz Wisławy Szymborskiej „Wersja wydarzeń”.
Cechy rodzajowe w dramacie
Nieobecność narratora
W dramacie nie ma narratora, który opowiadałby o wydarzeniach. Fabuła przedstawiana jest poprzez dialogi i monologi bohaterów.
Akcja wyraźnie, szybko prowadzona
W dramacie akcja rozwija się szybko i wyraźnie. Bohaterowie podejmują szybkie decyzje, które wpływają na przebieg fabuły.
Prezentacja bohaterów przez wypowiedzi i działanie
Bohaterowie dramatu są prezentowani poprzez ich wypowiedzi i działania. Cechy charakteru i postępowanie bohaterów są przedstawiane poprzez ich słowa i czyny.
Dążenie do jedności miejsca i czasu
W dramacie dąży się do jedności miejsca i czasu. Akcja toczy się zwykle w jednym miejscu i trwa przez krótki czas.
Forma zapisu
Tekst dramatu składa się z dialogów i monologów bohaterów oraz z didaskaliów – wskazówek dla realizatorów przedstawienia.
Kompozycja dramatu
Realizacja zasady trzech jedności
W dramacie realizuje się zasadę trzech jedności – miejsca, czasu i akcji. Akcja toczy się w jednym miejscu, trwa przez krótki czas i składa się z jednego wątku głównego.
Konflikt dramatyczny
Konflikt dramatyczny to wyjściowy układ zdarzeń, który zakłada dążenia do przeciwstawnych wartości, osiągania odmiennych efektów, do realizacji których zostają wciągani inni bohaterowie. Źródłem konfliktu są dwie postaci, których dążenia są sprzeczne.
ty oglądasz: Rodzaje literackie – epika, liryka, dramat
