Ogień to symbol wieczności, praprzyczyny, ciepła, miłości, a także diabelstwa, męczeństwa, prześladowania i zła. Ponadto ogniem można kojarzyć oświecenie, płodność, płciowość, zapał, zimę, ognisko domowe, ochronę i gościnność. Heraklit uważał ogień za prasubstancję, natomiast w alchemii był jedną z postaci pramaterii.
W Starym Testamencie ogień jest symbolem oczyszczającej mocy, a jednocześnie zagłady. Przykładem może być zagłada miast Sodomy i Gomory, które zginęły w ogniu. Natomiast w Nowym Testamencie pojawia się ogień piekielny, który karze grzeszników. Przypowieści oraz Apokalipsa św. Jana opisują ogień piekielny jako miejsce, w którym grzesznicy są karani.
W mitologii greckiej płomień nienawiści zapłonął między Menelaosem a Parysem, który uwiódł żonę króla Sparty, co doprowadziło do wojny trojańskiej i zagłady miasta. Z kolei królowej Hekabe, matce Parysa, przyśniło się, że urodziła zamiast niemowlęcia płonącą żagiew, od której miało zginąć miasto.
W „Boskiej komedii” Dantego Alighieri ogień jest narzędziem męki dla grzeszników przebywających w Piekle. Płoną, rozpadają się w proch i znowu powstają, co ma symbolizować wieczną mękę za popełnione grzechy.
Dzieje Tristana i Izoldy
W mitologii celtyckiej oraz literaturze romantycznej, miłość Tristana i Izoldy była nazywana „miłością ponad życie”. W jednej z wersji opowieści, podczas sądu bożego, Izolda musiała ścisnąć w dłoniach rozpalone żelazo – wierzono, że jeśli wyjdzie z tej próby zwycięsko, oznacza to jej niewinność.
Renesans
W sonetach do Laury, Francesco Petrarka opisywał miłość jako żar, który wypala duszę zakochanego. Podmiot liryczny wyznaje, że odczuwa prawdziwy żar uczuć, pała gorącą miłością.
Barok
W poezji barokowej metaforyka „płomienna” była często stosowana jako symbol miłości. W wierszu „Cuda miłości” Morsztyna pojawia się wieloznaczność i symbolika słowa „ogień” (żywioł, miłość, płomienie, żar, cierpienie). Koncept ujawnia się w sformułowanej na końcu wiersza puencie, z której wynika, że źródłem wszelkich cierpień podmiotu lirycznego są piękne oczy dziewczyny, przed urokiem których nie sposób się obronić – nawet chłodny rozum jest bezsilny.
Romantyzm
W „Cierpieniach młodego Wertera” J.W. Goethe opisuje silne uczucia bohatera do Lotty. Werther płonie, pragnie wyznać jej miłość, ale powstrzymuje go fakt, że Lotta ma narzeczonego.
Nie-Boska komedia G. Krasińskiego, Giaur G. G. Byron, Quo vadis H. Sienkiewicz – ognisty motyw w literaturze
Giaur G. G. Byron
Bohater Giaur nienawidzi Hassana za śmierć ukochanej Leili, choć już dawno go zabił. Odsunął się od świata i ludzi, nie może pogodzić się z tragedią. Płonie w nim nienawiść, więc choć wyznaje swoje winy, nie prosi o rozgrzeszenie, każe się położyć w bezimiennym grobie, by nikt o nim nie pamiętał.
Nie-Boska komedia Z. Krasiński
W utworze „Nie-Boska komedia” świat jest pogrążony w chaosie walki rewolucjonistów, którzy zwyciężają, co oznacza zagładę wszystkiego, co znamionuje stary porządek. Płomienie oznaczają tu zagładę, zniszczenie, śmierć.
Widowiskowy i symboliczny wymiar pożaru w literaturze
Quo vadis H. Sienkiewicz
W powieści „Quo vadis” opis pożaru Rzymu jest przedstawiony bardzo realistycznie i widowiskowo. Autor maluje przed oczami czytelnika prawdziwie dantejskie sceny: płonący ludzie miotający się po ulicach, trupy zalegające pod murami, ludzie duszący się dymem i czadem, zwierzęta uciekające w panice z cyrków.
Nero
Neron, władca Rzymu, traktuje pożar jako kaprys i widowisko dla swojego własnego zadowolenia. Przybywa do miasta, aby improwizować i tworzyć nowy poemat, patrząc na tragedię Rzymu.
Prześladowanie chrześcijan
Pożar Rzymu stał się również pretekstem do oskarżenia chrześcijan o działanie na szkodę Rzymu i oznaczał początek ich prześladowań.
Młoda Polska
W „W mroku gwiazd” T. Miciński przedstawia symboliczny wymiar płomienia. Młodopolski szatan – król ciemności, który płonie miłością do Boga, ujawnia swoje pochodzenie.
