Nowela „Mendel Gdański” autorstwa Marii Konopnickiej została opublikowana po raz pierwszy w „Przeglądzie Literackim” w 1890 roku, a następnie została dołączona do zbioru opowiadań „Na drodze” (1893). Była to reakcja pisarki na apel Elizy Orzeszkowej o przeciwstawienie się fali antysemityzmu, która spowodowała pogromy Żydów. Jest to ważne świadectwo Konopnickiej na temat kwestii żydowskiej.
Historia Mendla Gdańskiego – Streszczenie szczegółowe
Wizyta znajomego
Po południu do domu Mendla Gdańskiego przychodzi znajomy student, który czasem dawał mu książki do oprawy. Powiedział, że szykuje się pogrom, a warszawiacy planują napaść na Żydów. Jednak inni sąsiedzi Mendla nie przejmowali się tym faktem i utrzymywali, że Żydzi myślą tylko o zarobku i są obcy.
Niedowierzanie i strach Mendla
Mendel nie mógł uwierzyć, że mieszkańcom Warszawy, którzy przeżyli tu całe swoje życie i służyli ojczyźnie, może grozić tak straszna krzywda. Przecież on i inni Polacy przeżyli już klęskę powstania styczniowego i carskie represje. Niestety, pogrom rzeczywiście miał miejsce.
Reakcja Mendla
W momencie, gdy Mendel dowiedział się o pogromie, stanął w otwartym oknie i modlił się. Jego wnuk został uderzony kamieniem, a Żyda bronił tylko młody student. Wieczorem Mendel zacywał się tak, jakby odprawiał żałobę. Na pytanie studenta, który nie opuścił starego introligatora, czy nikt mu nie umarł, Mendel odpowiedział, że umarło w nim serce, którym kochał swoje miasto.
Mendel Gdański
Mendel to stary rzemieślnik żydowski, introligator, który ma 67 lat i pochodzi z Gdańska, ale od 27 lat mieszka w Warszawie. Jest bardzo uczciwy i honorowy, a jednocześnie Żydem, który czuje się Polakiem. Przez całe swoje życie był związany z Warszawą i nie wyobrażał sobie, że jego miasto może stać się miejscem takiej nienawiści i nietolerancji.
Podsumowanie
Opowieść o Mendlu Gdańskim to historia walki z nienawiścią i nietolerancją. Pokazuje, jak wiele Żydów musiało cierpieć w Polsce, mimo że byli uczciwymi i oddanymi obywatelami. Jednocześnie opisuje miłość Mendla do Warszawy i jego wierność ojczyźnie, pomimo przeżytych krzywd.
Mendel Gdański – Streszczenie szczegółowe
Przyszedł jak do karczmy?
Mendel, mieszkający w Polsce, ciężko i uczciwie pracuje dla Polaków, jednakże nie rozumie, dlaczego odmawia mu się prawa do czucia się pełnoprawnym obywatelem polskim. W rozmowie z zegarmistrzem Polakiem, Mendel mówi, że nie przyszedł tu jak do karczmy, lecz jest częścią tego miasta jak brzezina w lesie.
Pogrom antyżydowski
Mendel, jako Żyd, staje się ofiarą pogromu antyżydowskiego, który wybucha w ulicach Warszawy. Rojony przez nienawiść tłum linczuje wszystkich, którzy są Żydami. Choć w noweli nie dochodzi do zlinczowania Mendla, jego sąsiedzi nie pozwalają mu na bezpieczne opuszczenie domu.
Reakcja Mendla
Mendel, który czuł się związany z Warszawą przez całe życie, traci do niej serce. Nie rozumie, dlaczego jest traktowany inaczej niż inni Polacy, którzy również trudnią się rzemiosłem. Dla Mendla nienawiść i przemoc ze strony Polaków to przejaw braku szacunku dla jego pracy i wysiłku, jakie wkładał w rozwój miasta.
Postulat asymilacji Żydów
Wspomniana w noweli nienawiść do Żydów stanowiła jedną z przyczyn postulatu asymilacji Żydów w programie pozytywistów. W ramach idei pozytywistycznej, Żydzi mieli zintegrować się z resztą społeczeństwa, a ich różnice narodowościowe i kulturowe miały zniknąć.
Podsumowanie
Opowieść o Mendlu Gdańskim to historię walki z nienawiścią i nietolerancją. Pokazuje, jak wiele Żydów musiało cierpieć w Polsce, mimo że byli uczciwymi i oddanymi obywatelami. Jednocześnie opisuje miłość Mendla do Warszawy i jego wierność ojczyźnie, pomimo przeżytych krzywd. Nowela ta stanowi też ważne świadectwo idei pozytywistycznych, w tym postulatu asymilacji Żydów.
Wspólnota żydowska w Polsce
Wielokulturowa społeczność
W Polsce żydowskiej społeczność żydowska była bardzo liczna i zróżnicowana pod względem wyznania i obyczajów. Część Żydów przyjęła wiarę chrześcijańską, ale wszyscy uważali Polskę za swój kraj. Wielu z nich brało udział w powstaniu listopadowym i styczniowym.
Antysemityzm w okresie pozytywizmu
W okresie pozytywizmu nastroje antysemickie uległy nasileniu, co doprowadziło do pogromów Żydów i rabunku ich mienia w zaborze rosyjskim. To właśnie pod wpływem tych nastrojów powstała nowela Mendel Gdański autorstwa Marii Konopnickiej.
Postawa Mendla
Nowela Mendel Gdański przedstawia uczucia i przeżycia wewnętrzne jednego z wielu polskich Żydów – Mendla. Przez wiele lat mieszkał i pracował w Polsce, jednak gdy nastał okres nastrojów antysemickich, zostaje ofiarą pogromu ze strony swoich współmieszkańców. Mendel czuje się zawiedziony i odrzucony przez społeczność, którą uważał za swoją własną.
Apel o tolerancję
Konopnicka w swojej noweli apeluje o tolerancję i akceptację Polaków wobec Żydów, ponieważ stanowią oni pełnoprawną część społeczeństwa, czują się i są Polakami. Pokazuje, że nienawiść i nietolerancja prowadzą tylko do krzywdy i nieszczęścia dla wszystkich.
O Marii Konopnickiej
Maria Konopnicka, urodzona w Suwałkach w 1842 roku, była poetką, pisarką i działaczką społeczną. W swoich dziełach poruszała wiele tematów społecznych i politycznych, w tym również kwestię żydowską.
Życie i twórczość Marii Konopnickiej
Młodość i małżeństwo
Maria Konopnicka uczyła się w pensji sióstr sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Elizę Orzeszkową. W wieku dwudziestu lat, w 1862 roku, poślubiła ziemianina Jana Jarosława Konopnickiego i zamieszkała z nim w Bronowie pod Łęczycą.
Powstanie styczniowe i praca twórcza
Podczas powstania styczniowego Konopniccy wyjechali do Drezna, gdzie Maria podjęła intensywną pracę samokształceniową i rozpoczęła pisanie. Po ogłoszeniu amnestii w 1865 roku wrócili do kraju, ale zmuszeni byli sprzedać zadłużony Bronów i wziąć w dzierżawę niewielki folwarczek Gusin.
Rozpad małżeństwa i życie w Warszawie
Małżeństwo Konopnickich nie należało do udanych i ostatecznie rozpadło się w 1877 roku, kiedy to Maria wyjechała z sześciorgiem dzieci do Warszawy. Mieszkała tu do 1890 roku, zawsze w trudnych warunkach. Pracowała jako nauczycielka, publikowała i angażowała się w konspiracyjne oraz jawne akcje społeczne, takie jak Czytelnia dla Kobiet, Koło Oświaty Ludowej czy opieka nad więźniami politycznymi i kryminalnymi.
Wyjazdy zagraniczne
W 1882 roku Maria Konopnicka wyjechała do Austrii i Włoch, a w 1884 roku do Czech.
Podsumowanie
Maria Konopnicka, urodzona w Suwałkach w 1842 roku, była poetką, pisarką i działaczką społeczną. Mimo trudności w życiu osobistym i materialnym poświęciła się pracy twórczej i społecznej, zostawiając po sobie wiele ważnych dzieł i działań.
Biografia Marii Konopnickiej
Maria Konopnicka, polska poetka, pisarka, tłumaczka oraz działaczka społeczna, urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach. W wieku 20 lat poślubiła ziemianina Jana Jarosława Konopnickiego i zamieszkała w majątku Bronów pod Łęczycą.
Podczas powstania styczniowego, z obawy przed aresztowaniem, wyjechała do Drezna, gdzie podjęła intensywną pracę samokształceniową i zaczęła pisać. Po powrocie do kraju w roku 1865, działała w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych, a jej praca literacka rozwijała się stopniowo.
Od 1890 roku zmuszona przez władze carskie przebywała za granicą, lecz utrzymywała stały kontakt z krajem. Dopiero w 1903 roku otrzymała jako dar narodowy dworek w Żarnowcu pod Krosnem, co poprawiło jej sytuację materialną. Nie rezygnowała jednak z pracy społecznej i działała na rzecz uwięzionych i ich rodzin.
Konopnicka zmarła 8 października 1910 roku w sanatorium we Lwowie. W swojej twórczości zajmowała się poezją, ale z czasem zaczęła uprawiać również gatunki prozatorskie. Jest autorką m.in. tomu nowel „Cztery nowele” oraz powieści „Na drodze”.
Utwory Marii Konopnickiej
Do najbardziej znanych utworów Marii Konopnickiej należą:
- cykle liryczne: Wieczorne pieśni, Na fujarce, Z łąk i pól, Po rosie, Linie i dźwięki, Italia;
- epos Pan Balcer w Brazylii;
- nowele: Mendel Gdański, Nasza szkapa, Miłosierdzie gminy;
- utwory dla dzieci: O krasnoludkach i sierotce Marysi, O Janku Wędrowniczku, Na jagody.
Jak kończy się Mendel Gdański?
Mendel Gdański kończy się atakiem na dom starca oraz jego wnuka. Kamień rzucony przez okrutną zgraję rani małego Jakuba w głowę. Na szczęście z pomocą Mendlowi przychodzą sąsiadki, a przede wszystkim student, który wcześniej przyszedł ostrzec go, aby nie wypuszczał wnuka na ulicę. Student staje w oknie domu Mendla, co stanowi wyzwanie dla rozsierdzonych agresorów, zmusza ich jednak do odwrotu. Dziecko zostaje opatrzone i położone do łóżka, przy nim czuwa student. W kącie zaś siedzi Mendel. Jego milcząca postawa denerwuje studenta, który mówi mu, że przecież nikt nie umarł i nie trzeba rozpaczać, rana się zagoi i wszystko wróci do normy. Mendel jednak odpowiada na to, że dla niego coś jednak umarło. Umarła jego miłość do miasta, w którym żył tyle lat.
Wartość zakończenia Mendla Gdańskiego
Wymowa zakończenia utworu jest bardzo pesymistyczna, negatywna, celnie jednak podsumowująca to, co się zdarzyło w opowiadanej historii. Warto zauważyć, że znaczenie tego zakończenia jest na tyle wyraziste, że nie ma tutaj już potrzeby komentarza narratora. Nowela kończy się bardzo wymownym stwierdzeniem Mendla, a po tych słowach jakiekolwiek dopowiedzenie brzmiałoby banalnie.
Urodzenie Mendla Gdańskiego
Mendel Gdański ma 67 lat i urodził się w Warszawie. Kiedy przychodzi do niego zegarmistrz, który przestrzega przed zbliżającym się atakiem na Żydów, Mendel nie rozumie, dlaczego on miałby się obawiać. Na zarzuty, że jako Żyd zawsze będzie obcy, odpowiada, że urodził się tutaj, na Starym Mieście, w wąskiej uliczce, za żółtymi kamienicami, gdzie jest apteka. Mendel podkreśla, że on i jego rodzina spędzili w Polsce całe życie, co zresztą oddaje jego nazwisko – Gdański. Mendel tłumaczy, że on nie jest wiedeński czy paryski, ale właśnie gdański, a więc pochodzący z Gdańska, a w domyśle należący również do Polski, co Mendel wyraźnie podkreśla w rozmowie z zegarmistrzem.
Zakończenie Mendla Gdańskiego
Nowela Mendel Gdański kończy się atakiem na dom starca oraz jego wnuka. Kamień rzucony przez okrutną zgraję rani małego Jakuba w głowę. Na szczęście z pomocą Mendlowi przychodzą sąsiadki, a przede wszystkim student, który wcześniej przyszedł ostrzec go, aby nie wypuszczał wnuka na ulicę. Student staje w oknie domu Mendla, co stanowi wyzwanie dla rozsierdzonych agresorów, zmusza ich jednak do odwrotu. Dziecko zostaje opatrzone i położone do łóżka, przy nim czuwa student. W kącie zaś siedzi Mendel. Jego milcząca postawa denerwuje studenta, który mówi mu, że przecież nikt nie umarł i nie trzeba rozpaczać, rana się zagoi i wszystko wróci do normy. Mendel jednak odpowiada na to, że dla niego coś jednak umarło. Umarła jego miłość do miasta, w którym żył tyle lat.
Rozważania na temat noweli „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej
Zakończenie noweli jako pesymistyczne podsumowanie historii
Wymowa zakończenia utworu jest bardzo pesymistyczna, negatywna, celnie jednak podsumowująca to, co się zdarzyło w opowiadanej historii. Warto zauważyć, że znaczenie tego zakończenia jest na tyle wyraziste, że nie ma tutaj już potrzeby komentarza narratora. Nowela kończy się bardzo wymownym stwierdzeniem Mendla, a po tych słowach jakiekolwiek dopowiedzenie brzmiałoby banalnie.
Związek polskich Żydów z lokalną społecznością
Rozmowa Mendla z zegarmistrzem służy Marii Konopnickiej do bardzo wyrazistego zaakcentowania, że spora część polskich żydów już w XIX wieku czuła się związana z lokalną społecznością, wspólnie pracowała na lokalny dobrobyt. To poczucie wspólnoty, o którym mówi Mendel, nie jest bezzasadne. W trakcie rozwoju fabuły widać, jak wiele osób stara się pomóc Mendlowi, obronić go przed atakiem, ponieważ wszyscy, którzy go znają wiedzą, że jest dobrym człowiekiem. Niestety to nie wystarczy, aby powstrzymać rozpędzoną zgraję agresorów.
Tytuł noweli jako wyraz negatywnej wymowy
Tytuł noweli „Mendel Gdański” podkreśla bardzo negatywną wymowę utworu. Wskazuje on oczywiście na głównego bohatera fabuły, na którego losach skoncentrowana jest cała historia. Wydaje się jednak, że przyczyny takiego zatytułowania utworu są także inne. Mendel Gdański w rozmowie z zegarmistrzem tłumaczy swoje pochodzenie, imię i nazwisko, bardzo mocno akcentując swoje przywiązanie do miasta, tego konkretnego jego obszaru, ludzi tutaj mieszkających. Czuje się także Polakiem, co ma oddawać nazwisko Gdański. Wątek ten zresztą kilkukrotnie powraca w utworze przy okazji rozmów Mendla ze studentem, sąsiadkami.
Charakterystyka bohaterów
W noweli Mendel Gdański pojawia się niewielka liczba bohaterów, głównie ci, którzy przychodzą, aby ostrzec lub obronić Mendla. Najważniejszą postacią jest wnuk Mendla, Jakub, który staje się ofiarą agresji. Warto również wspomnieć o zegarmistrzu i studencie, którzy prezentują odmienne podejście do kwestii żydowskiej.
Podkreślenie momentu przełomowego
Bardzo wyraźnie podkreślone zostaje, że jest to moment przełomowy w życiu bohatera. Na końcu noweli z reguły pojawia się puenta. Tutaj stanowi ją wypowiedź Mendla o utracie serca do Warszawy. Ta wypowiedź zbiera w jedno cały sens utworu i jego problematykę.
Lokalizacja Mendla Gdańskiego
Mendel Gdański mieszka w Warszawie, na Starym Mieście. Jest to część zamieszkana przede wszystkim przez biedne warstwy miejskie, co zresztą bardzo dobrze widać już w pierwszych zdaniach noweli, kiedy to Mendel patrzy na otoczenie swojego warsztatu introligatorskiego. Narrator patrzy na świat jego oczami. Okazuje się, że Mendel zna tutaj wszystkich, wszyscy znają jego. W tę część miasta rzadko zapuszcza się ktoś obcy. Narracja wskazuje na spokojny rytm dnia tej części Warszawy. Rytm ten wkrótce zostaje zakłócony przez atak na Mendla, jednak pierwsza część utworu zdecydowanie prezentuje warszawskie Stare Miasto w ciepłych barwach. Tutaj każdy jest zajęty swoją pracą, wszyscy są dla siebie raczej życzliwi, nikt z nikim nie walczy. Życie toczy się spokojnie, aż do momentu, kiedy do Mendla zaczynają docierać głosy o planowanym ataku na żydów.
Relacje Mendla Gdańskiego z sąsiadami
Relacje Mendla z większością sąsiadów były bardzo dobre. Widać to już na początku noweli, kiedy starzec patrzy na otaczający go świat z życzliwością. Podobnie pozytywnie postrzega otaczających go ludzi. Wszyscy pracują, szanują swoje obowiązki, są w stosunku do siebie życzliwi.
Pozytywne relacje Mendla z sąsiadami widać także w ich reakcji na planowany atak na Żydów. Większość z nich czuje się w obowiązku powiadomić Mendla o niebezpieczeństwie. W momencie ataku, a właściwie tuż przed nim, pojawiają się u niego sąsiadki z obrazem Matki Boskiej. Chcą postawić go w oknie, ponieważ wiedzą, że ten symbol może Mendla uratować od niebezpieczeństwa. Nie do końca zdają się jednak rozumieć jego niechęć do tego rozwiązania.
Z pomocą ostatecznie przychodzi także student. Większość otoczenia Mendla nie chce mu krzywdy i uważa taki atak za niesprawiedliwość. Wydaje się, że źle Mendlowi nie życzy również zegarmistrz. Powtarza on jednak obiegowe „prawdy” o Żydach, które przyczyniają się do wzrostu nastrojów antysemickich w Warszawie.
Problem antysemityzmu w kontekście Mendla Gdańskiego
Nowela „Mendel Gdański” ukazuje, jak od dawna żydzi borykali się z problemem niechęci i nienawiści ze strony części środowisk politycznych i społecznych. Perspektywa XXI wieku pozwala nam lepiej zrozumieć dramat tych wydarzeń, zwłaszcza w kontekście II wojny światowej i Holokaustu.
Utrata serca do Warszawy przez Mendla Gdańskiego
Mendel Gdański stracił serce do Warszawy przede wszystkim za odrzucenie jego i wnuka jako członków lokalnej społeczności. W noweli pojawiają się przykłady sąsiadek i studenta, którzy chcą chronić Mendla, ale przeważa w niej ton pesymistyczny. Mendel nie potrafi zrozumieć i zaakceptować, że ma przestać czuć się bezpiecznie w mieście, które przez ponad 60 lat było jego domem. Jest przekonany, że jego uczciwość, praca i gotowość do wspólnego działania powinny wystarczyć, by zostać zaakceptowanym przez wspólnotę, która tak go przez wiele lat traktowała.
Relacje Mendla Gdańskiego z sąsiadami
Relacje Mendla z większością sąsiadów były bardzo dobre. Widać to już na początku noweli, kiedy starzec patrzy na otaczający go świat z życzliwością. Sąsiadki chcą chronić Mendla przed atakami, student pomaga mu odstraszyć agresorów. Mendel nie do końca rozumie ich niechęć do przyjęcia Matki Boskiej do swojego okna, ale widać, że nie życzą mu źle.
Miejsce zamieszkania Mendla Gdańskiego
Mendel Gdański mieszkał na Starym Mieście w Warszawie, części zamieszkanej przede wszystkim przez biedne warstwy miejskie. W tę część miasta rzadko zapuszczał się ktoś obcy. Narracja wskazuje na spokojny rytm dnia i pozytywne relacje między mieszkańcami. Jednak ataki na żydów zakłócają ten spokój i wprowadzają napięcie.
Redukcja liczby bohaterów i styl narracji
W noweli „Mendel Gdański” liczba bohaterów zostaje zredukowana, pojawiają się głównie ci, którzy ostrzegają lub bronią Mendla. Narracja jest prowadzona bardzo zwięźle, bohaterowie nie są szczególnie charakteryzowani, a
Mendel Gdański — na czym polega antysemityzm zegarmistrza?
Zegarmistrz z pozoru wydaje się życzliwy Mendlowi. W końcu przychodzi do niego, aby go ostrzec. W trakcie rozmowy okazuje się jednak, że – w przeciwieństwie do Mendla – jest on w stanie podać uzasadnienie ataku na żydów.
Jego antysemityzm bazuje przede wszystkim na obiegowych przekonaniach dotyczących osób pochodzenia żydowskiego, które były silnie obecne w społeczeństwie XIX wieku:
- żydzi są obcy – mieszkają w Polsce, ale Polakami nie są, zawsze są z boku, inni, nietutejsi, mają swoje zasady niezrozumiałe dla części społeczeństwa, przez co łatwo ich uznać za obcych,
- żydzi są chytrzy, łasi na pieniądze, zawsze starają się wyjść na swoje kosztem innych,
- żydzi są bardzo płodni, a przez to przyczyniają się jeszcze do rosnącej biedy.
Mendel odpiera wszystkie te zarzuty, rozumie z nimi polemizując. Jedynie w przypadku ostatniego zgadza się z zegarmistrzem, natomiast pokazuje mu, że i u żydów następują zmiany.
