„Dziady” to czteroczęściowa tragedia autorstwa Adama Mickiewicza, która opowiada o duchowej historii Polski i jej narodu. W utworze można dostrzec różne motywy literackie, takie jak motyw romantyczny, mistyczny, filozoficzny i historyczny. Motyw romantyczny ukazuje uczucia i namiętności bohaterów, a także ich tęsknoty za wolnością i ideałami. Motyw mistyczny jest związany z wierzeniami i praktykami okultystycznymi, takimi jak spirytyzm i nekromancja.
Motyw filozoficzny skupia się na zagadnieniach metafizycznych i moralnych, takich jak istota człowieka, życie i śmierć, wolna wola i determinizm. Motyw historyczny obejmuje odniesienia do wydarzeń i postaci historycznych, które wpłynęły na losy Polski i jej narodu. Każdy z tych motywów wpływa na treść utworu i nadaje mu głębszy sens, a także pomaga czytelnikom zrozumieć idee i przesłania, jakie chciał przekazać autor.
Motyw buntu i motyw anioła oraz motyw poety w literaturze
Motyw buntu
Motyw buntu, czyli opór wobec Boga, jest jednym z ważniejszych motywów literackich. W wielu dziełach literackich możemy spotkać postacie, które walczą z Bogiem o swoją wolność i decyzje dotyczące własnego życia. Przykładem takiego bohatera jest Konrad, który buntuje się przeciwko Bogu, walcząc z Nim o „rząd dusz”. Gdy Stwórca pozostaje milczący, Konrad posuwa się nawet do bluźnierstwa. W jednym z przypadków próbuje nazwać Boga „Carem”, ale zostaje wyprzedzony przez szatana.
Motyw buntu pojawia się w wielu znanych dziełach literackich, takich jak „Biblia”, „Treny” Jana Kochanowskiego, „Cierpienia młodego Wertera” Goethego, „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza i „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall. W każdym z tych dzieł motyw ten przybiera nieco inną formę, ale zawsze jest to opór wobec Boga i próba uzyskania niezależności przez bohaterów.
W literaturze często pojawia się motyw buntu, którym charakteryzuje się bohater Konrad. Konrad buntuje się wobec Boga, walczy z Nim o „rząd dusz”. Kiedy Stwórca milczy, bohater posuwa się do bluźnierstwa. Chce nazwać Stwórcę „Carem”, ale wyprzedza go szatan. Motyw ten pojawia się w wielu dziełach, takich jak:
- „Biblia”
- „Treny” Jana Kochanowskiego
- „Cierpienia młodego Wertera” Goethego
- „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej
- „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza
- „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall
Motyw anioła
Motyw anioła towarzyszy bohaterowi Gustawowi od dziecka. W celi więziennej także nad nim czuwa, nie opuszcza go nawet wówczas, kiedy ten ucieka się do największych bluźnierstw. Anioł jest przeciwnikiem szatana w walce o duszę ludzką: „Tak czekają twej myśli – szatan i anioły”. Jest również obiektywnym sędzią oraz przewodnikiem – wiedzie przyszłego zbawiciela narodu podczas widzenia Księdza Piotra. Motyw ten pojawia się w wielu innych dziełach literackich, takich jak:
- „Biblia”
- „Pieśń o Rolandzie”
- „Sonety do Laury” Petrarki
- „Dziady” część II i IV Adama Mickiewicza
- „Kordian” Juliusza Słowackiego
- „Lalka” Bolesława Prusa
Motyw poetyki, balu, cierpienia i szatana w literaturze

Motyw poetyki
W literaturze często pojawia się motyw poetyki, którym charakteryzuje się poeta mówiący „językami aniołów”. Przykłady pozycji literackich zawierających ten motyw to:
- „Biblia”
- „Mitologia”
- „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza
- „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego
Motyw balu
Motyw balu towarzyszy wielu wydarzeniom w literaturze. W dziele „Romeo i Julia” Williama Szekspira, w pałacu Capuletów odbywa się bal, podczas którego Julia i Romeo po raz pierwszy się spotykają. W „Cierpieniach młodego Wertera” Goethego, bal jest miejscem, gdzie Werther po raz ostatni widzi swoją ukochaną. W „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, bal na Dworze Sopliców stanowi jedno z najważniejszych wydarzeń w powieści.
W dziele „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, motyw balu jest również powiązany z motywem szlacheckiego życia towarzyskiego.
Inne przykłady pozycji literackich, w których pojawia się motyw balu, to:
- „Cierpienia młodego Wertera” Goethego
- „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego
Motyw cierpienia
W literaturze często pojawia się motyw cierpienia. Bohaterowie, tacy jak Konrad, chcą cierpieć dla ojczyzny, przyjmują postawę prometejską i występują przeciwko Bogu, narażając się na wieczne potępienie.
Motyw cierpienia przeplata się w wielu pozycjach literackich, takich jak:
- „Antygona” Sofoklesa
- „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza
- „Kordian” Juliusza Słowackiego
- „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego
- „Granica” Zofii Nałkowskiej
Motyw okrucieństwa, przemiany, mesjanizmu w literaturze
Motyw okrucieństwa
W literaturze pojawiają się postacie okrutne i bezwzględne, takie jak król Herod. Bohaterowie, którzy pastwią się nad niewinnymi, stanowią częsty motyw literacki. Przykłady dzieł, w których pojawia się ten motyw, to:
- „Biblia”
- „Kordian” Juliusza Słowackiego
- „Mistrz i Małgorzata” Michała Bułhakowa
Motyw przemiany
Motyw przemiany towarzyszy wielu postaciom literackim. Bohater Gustaw przemienia się w Konrada – z romantycznego kochanka staje się żarliwym patriotą. Jest to bohater tragiczny, pragnący przewyższyć Boga i objąć władzę nad duszami. Jednak te ambicje pozostają tylko w sferze słów, gdyż Stwórca nie odpowiada na jego wezwania. Konrad ponosi klęskę i jest samotny wśród ludzi, skłócony z Bogiem. Motyw ten pojawia się w wielu innych dziełach, takich jak:
- „Potop” Henryka Sienkiewicza
- „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego
Motyw prometeizmu, snu w literaturze
Motyw prometeizmu
Motyw prometeizmu towarzyszy postaciom literackim, które pragną szczęścia dla swojego narodu i podejmują walkę samotnie. Konrad, główny bohater, identyfikuje się z ojczyzną i czuje się odpowiedzialny za jej los. Pragnie przekroczyć granice zwykłego śmiertelnika, zmierzyć się z Bogiem i osiągnąć cel. Motyw ten pojawia się w wielu innych dziełach, takich jak:
- „Biblia”
- „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego” Adama Mickiewicza
- „Kordian” Juliusza Słowackiego
- „Psalmy przyszłości” Zygmunta Krasińskiego
- „Mitologia”
- „Hymny” Jana Kasprowicza
- „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego
- „Prometeusz” Leopolda Staffa
Motyw samotności i niezależności w literaturze

Motyw samotności i niezależności pojawia się w wielu dziełach literackich, tworząc tajemniczą i melancholijną atmosferę. Konrad, główny bohater, jest samotnikiem i indywidualistą, buntującym się przeciwko Bogu. Tylko poprzez swoją poezję czuje się równy Stwórcy. Motyw ten przeplata się w różnorodnych utworach, takich jak:
- „Lalka” Bolesława Prusa
- „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza
- „Proces” Franza Kafki
- „Makbet” Williama Szekspira
- „Hamlet” Williama Szekspira
- „Romantyczność” Adama Mickiewicza
- „Gloria victis” Elizy Orzeszkowej
- „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego