„Bogurodzica” jest najstarszym zacnym polskim utworem poetyckim i zarazem najstarszą polską pieśnią religijną. Istnieje kilka wersji datowania utworu, jednakże najbardziej rozpowszechniona sugeruje, że pochodzi on z XIII wieku. Przypuszcza się, że nie był on oparty na żadnym wcześniejszym literackim wzorcu, lecz jest utworem oryginalnym.
Bogurodzica – historia i znaczenie
Bogurodzica to średniowieczna polska pieśń religijna, która jest uważana za najstarszy zachowany polski tekst poetycki wraz z melodią. Nie jest znana dokładna data jej powstania, jednak przyjmuje się, że nastąpiło to w XIII lub XIV wieku. Pierwszy zapis tekstu pochodzi z roku 1407, natomiast w 1506 roku tekst pieśni został dołączony do Statutów Jana Łaskiego z błędną informacją, że jej autorem jest św. Wojciech.
Historia powstania Bogurodzicy
Według Stanisława Piekarskiego, „Bogarodzica, najdawniejsza pieśń polska, zwana „pieśnią ojców”, powstała w drugiej połowie XIII wieku, napisana przez Boguchwała, spowiednika królowej Kingi”. Jednakże autorstwo Boguchwała nie jest potwierdzone.
Znaczenie Bogurodzicy
Od XV wieku Bogurodzica pełniła rolę hymnu państwowego w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim. Dziś jest śpiewana jako pieśń patriotyczna i kościelna. W Liturgii godzin Kościoła katolickiego w Polsce Bogurodzica jest hymnem odmawianym w II Nieszporach Uroczystości Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski 3 maja. Jako antyfona maryjna Bogurodzica może być odmawiana po Komplecie.
Zawartość utworu Bogurodzica
Pieśń „Bogurodzica” odwołuje się do ikonograficznego motywu deesis, czyli jednoczesnego ukazania postaci Maryi i Jana Chrzciciela, jako pośredników w modlitwie do Chrystusa. Forma utworu odzwierciedla ideę hierarchicznego porządku, gdzie wszystkie elementy kompozycyjne są ściśle uporządkowane. W tym dostrzega się podobieństwo ze średniowieczną kulturą łacińskiego Zachodu, taką jak św. Tomasz z Akwinu.
Charakter utworu
Pieśń „Bogurodzica” ma intelektualny charakter, a jej ścisłe oparcie na prawdach teologicznych wydaje się korespondować ze scholastycznym dążeniem do uzgodnienia wiary i rozumu. Kompozycja oparta jest na paralelnych zwrotach do Matki Boskiej (litanijność utworu).
Treść kolejnych strof
Prośba do Matki Boskiej o pośrednictwo w modlitwach kierowanych do Chrystusa, pomoc w uzyskaniu łask.
Zbiorowa modlitwa, przywołująca wstawiennictwo św. Jana Chrzciciela oraz pozostałych świętych.
W skrócie, „Bogurodzica” to nie tylko najstarszy polski utwór poetycki, ale także arcydzieło religijne o charakterze intelektualnym i głębokiej treści teologicznej.
Forma językowa utworu „Bogurodzica”
Utwór „Bogurodzica” to arcydzieło polskiej literatury, które zawdzięcza swoją renomę nie tylko treści, ale także formie językowej. Mimo że jest to najstarszy zacny polski tekst poetycki, został napisany bardzo kunsztownie, wykorzystując wiele środków językowych.
Środki językowe
Wśród wykorzystanych środków językowych w „Bogurodzicy” można wymienić:
- Apostrofy – bezpośrednie zwroty do adresata – Maryi.
- Kontakia – dodawane do podstawowego tekstu dalsze kunsztowne strofy, z licznymi rymami wewnętrznymi.
- Asylabizm – typowa cecha średniowiecznego wiersza zdaniowo-rymowego, czyli brak stałej liczby sylab w wersach.
- Zróżnicowanie intonacyjne – poszczególne klauzule (czyli zakończenia wersów lub członów wersów) zyskują wyrazistość dzięki intonacji wznoszącej (tzw. antykadencji) lub opadającej (kadencji).
- Zastosowanie rymów wewnątrz- i międzywersowych (żeńskich).
Archaizmy
W „Bogurodzicy” występują również archaizmy leksykalne, czyli nieużywane dziś wyrazy, np. „wysławiana” (wychwalana), „niższa” (młodsza) czy „uczyniła” (zrobiła).
Litanijność utworu
Wszystkie strofy utworu „Bogurodzica” są zwieńczone litanijnym zwrotem do Chrystusa – „Kyrieleison”, czyli po grecku „Panie zmiłuj się nad nami”. Zbiorowy podmiot, reprezentujący cały lud Boży, prosi w utworze o łaski w życiu doczesnym i – po śmierci – o łaskę zbawienia i życia wiecznego.
W skrócie, „Bogurodzica” to nie tylko arcydzieło polskiej literatury ze względu na swoją treść religijną, ale także ze względu na swoją kunsztowną formę językową, wykorzystującą wiele środków stylistycznych.
Archaiczne formy językowe w „Bogurodzicy” w kontekście „Lamentu Świętokrzyskiego”
W „Bogurodzicy” występują archaiczne formy językowe, które różnią się od dzisiejszej formy dźwiękowej lub fleksyjnej. Przykłady to:
- Zwolena (wybrana)
- Gospodzin (pan)
- Zbożny (dostatni lub pobożny)
- Przebyt (bytowanie, życie)
- Sławiena (sławiona)
- Krzciciel (Chrzciciel)
- Zyszczy (zjednaj)
- Spuści (obdarz)
W utworze „Bogurodzica” można również zauważyć archaiczne formy składniowe, takie jak „bogiem sławiena” (sławiona przez Boga lub ze względu na Boga). Natomiast sam tytuł utworu, „Bogurodzica”, jest przykładem słowotwórstwa, gdzie słowo składa się z dwóch części: „Bogu” oraz „rodzica”, co sugeruje jej boskie macierzyństwo.
W przeciwieństwie do „Lamentu Świętokrzyskiego”, który podkreśla ludzkie cierpienie Maryi, w „Bogurodzicy” Maryja jest wywyższona poprzez swoje boskie macierzyństwo. Jest ona istotą najbliższą Bogu, ale też bliską człowiekowi, stąd jest najlepszą pośredniczką ludzkich modlitw.
W skrócie, „Bogurodzica” zawiera archaiczne formy językowe, takie jak dźwiękowe, fleksyjne, składniowe i słowotwórcze. W przeciwieństwie do „Lamentu Świętokrzyskiego”, „Bogurodzica” wywyższa Maryję poprzez jej boskie macierzyństwo, co czyni ją najlepszą pośredniczką ludzkich modlitw.
Źródła informacji odniesienia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogurodzica_(pie%C5%9B%C5%84)
