Ameryka przed podbojem
Majowie, Aztekowie, Inkowie
W XV wieku doszło do spotkania między tubylczymi ludami zamieszkującymi Amerykę, a Europejczykami, którzy przybyli do Nowego Świata, by podbić te tereny. Chociaż miejscowi ludzie byli na wysokim poziomie kulturalnym i cywilizacyjnym, to nie byli w stanie przeciwstawić się najeźdźcom z Hiszpanii, którzy posiadali przewagę niemal w każdym aspekcie.
Różnice kulturowe między Europejczykami a tubylczymi ludami
Europejczycy, w przeciwieństwie do mieszkańców Ameryki, mieli dostęp do technologii takich jak żelazo, koło, środki transportowe oraz broń palna. Dużą rolę odgrywały dla nich zwierzęta pociągowe, które przyczyniły się do szybszego transportu.
Cywilizacje Majów, Azteków i Inków
W ostatnich latach XV wieku, największy poziom kulturalny oraz cywilizacyjny w obu Amerykach osiągnęły ludy Majów, Azteków oraz Inków. Pierwszą wielką cywilizację stworzyli Majowie. Ich kultura rozwijała się od około 400 roku p.n.e. do 250 roku p.n.e. Lud ten osiadł na terytorium dzisiejszego Hondurasu oraz Gwatemali, a z czasem zajął również półwysep Jukatan. Kiedy w XV wieku odkrywano Amerykę, to kultura Majów znajdowała się już w fazie schyłkowej.
Ludność Majów zamieszkiwała liczne miasta, z których największe liczyły nawet 200 tysięcy mieszkańców. Badacze uważają, że pod koniec XV wieku na terenie zamieszkiwanym przez Majów żyło około 15 milionów ludzi. Dla porównania, dziś na tym obszarze żyje trochę ponad 2 miliony mieszkańców. Cechą charakterystyczną miast Majów było brak ulic.
ty oglądasz: Ameryka przed podbojem. Majowie, Aztekowie, Inkowie
Cywilizacja Majów
Organizacja miast-państw
Często ludność Majów opuszczała daną miejscowość, tylko po to, aby założyć zupełnie nowy ośrodek miejski. Dziedziczny naczelnik, zwany halec vinic, stał na czele miasta-państwa. W rządach pomagali mu urzędnicy, nazywani batab. Społeczność zamieszkująca miasta organizowała się w klany.
Kultura i wpływy
Majowie bardzo często nazywani byli „Grekami Nowego Świata”. Nazwa ta wiązała się z postępowaniem tego ludu. Swoją wiedzę i kulturę przekazywali bowiem innym plemionom. Uważa się, że szczytowy moment rozwoju tejże cywilizacji przypadł na X oraz XI wiek.
Upadek cywilizacji
Początek procesu schyłkowego cywilizacji Majów zaczyna się około roku 1194, kiedy to miasto Mayapan zdobyło hegemonię kosztem Chichen Itza. Część obszaru została podbita przez Tolteków. W połowie XV wieku wybuchła wielka wojna domowa, co ułatwiło Hiszpanom podbój kraju. Sytuację wewnętrzną pogarszały jeszcze klęski żywiołowe oraz epidemie, m.in. ospa w drugiej połowie XV wieku.
Cywilizacja Majów upadła właśnie po podboju hiszpańskim. Później Majowie próbowali odzyskać swoją świetność, ale bez efektów. Udało im się jedynie czasowo kontrolować część terytorium Quintana Roo na Jukatanie.
Majowie dzisiaj
Obecnie liczbę Majów szacuje się na mniej więcej 2 miliony osób. Mówią oni przeszło 20 językami i dialektami, jednak spora część z nich używa języka hiszpańskiego. Najczęściej ich zajęcia związane są przede wszystkim z rolnictwem oraz hodowlą. Duże znaczenie, zwłaszcza w regionach turystycznych, ma także rzemiosło, m.in. produkcja tekstyliów i biżuterii.
Kultura i sztuka Majów
Okresy rozwoju
W kulturze i sztuce Majów można wyróżnić dwa okresy intensywnego rozwoju. Pierwszy, zwany klasycznym, trwał od około 300 roku do 900 roku, a drugi to tzw. renesans Majów, który zakończył się podbojem hiszpańskim. Badacze uważają, że największe znaczenie miały lata między mniej więcej 700 a 800 rokiem, a później między 1000 a 1200 rokiem.
Cechy charakterystyczne kultury i sztuki Majów
Cechą charakterystyczną kultury i sztuki Majów były olbrzymie kontrasty. Z jednej strony wyróżnić można słabe punkty związane z rozwojem techniki – np. nieznajomość koła, łuku, nie używanie zwierząt pociągowych oraz brak korzystania z metali. Złoto i srebro wykorzystywane były jedynie jako ozdoby, a wszystkie narzędzia były z kamienia.
Z drugiej strony, astronomia, matematyka i sztuka były na bardzo wysokim poziomie. Niewątpliwie za największe osiągnięcie uważa się ich kalendarz, który przewyższał inne ówczesne opracowania. Kalendarz stworzony przez Majów dzielił rok na 365,2420 dnia. W matematyce posługiwali się tzw. systemem dwudziestki i w przeciwieństwie do Azteków znali zero, co było sporym ułatwieniem.
Wspomnieć trzeba również o osiągnięciach związanych z architekturą. Majowie tworzyli bardzo często kompleksy przestrzenne, w skład których wchodziły charakterystyczne piramidy schodkowe, pałace, dziedzińce, a także kamieniste boiska do gry w piłkę. W budownictwie lud ten stosował tzw. fałszywe sklepienie.
Tkactwo i garncarstwo
Majowie zajmowali się również rzemiosłem, takim jak tkactwo i garncarstwo, co przyczyniło się do rozwoju ich kultury materialnej.
Ozdobnictwo
Majowie wykorzystywali złoto, srebro oraz stiuk do wykonywania ozdób. Sztuka Majów stała ogólnie na wysokim poziomie.
Sztuki plastyczne
Majowie byli twórcami rzeźb, płaskorzeźb oraz malowideł ściennych. W tej dziedzinie najczęściej ich materiałem był kamień, drewno lub kość. Istotną rolę odgrywała także ceramika polichromowana.
Pismo
Majowie posługiwali się systemem dwudziestkowym oraz pismem hieroglificznym, które znacznie rozwinęli. Używali również pisma idiograficznego. Pozostawili po sobie wiele traktatów z różnych dziedzin, takich jak astrologia, chronologia, religia czy wojskowość.
Wykorzystanie pisma w sztuce
Z czasem Majowie zaczęli wykorzystywać pismo jako element ozdobny, wyrabiając litery na przedmiotach, takich jak biżuteria, muszle, kości czy wyroby garncarskie. Litery były również wykuwane na różnych budowlach i elementach architektonicznych, takich jak płyty kamienne, ołtarze, schody, sufity czy ściany.
Kultura Majów
Majowie nie przywiązywali zbyt dużego znaczenia do wojen, w odróżnieniu od Azteków. Na tle innych wyróżniały ich szlachetność, ufność, pogoda ducha oraz radość życia. Majowie bardzo cenili sobie życie rodzinne.
Konflikty i wojny w kulturze Azteków
Mimo, że Aztekowie byli znani z podbojów i ekspansjonizmu, to rzadko prowadzili wojny o charakterze obronnym. Ich kultura i religia bowiem wymagała regularnego składania ofiar z ludzi dla bogów, co wymagało nieustannych zdobyć wojennych. Jednakże, gdy doszło do konfliktów między poszczególnymi miastami, to walki mogły być krwawe i pochłaniać wiele ofiar.
Typowym uzbrojeniem Azteków były tarcze z bawełny, miecze z obsydianu lub miedzi, maczugi, włócznie oraz łuki i strzały. Doskonale radzili sobie w walce wręcz oraz stosowali skuteczne taktyki militarnie.
Religia i kultura Azteków
Podobnie jak w przypadku Majów, Aztekowie również wyznawali politeizm. Uważali, że bogowie kontrolują życie człowieka, naturę i cały świat. Ich wierzenia opierały się na astrologii, którą potrafili wspaniale interpretować i wykorzystywać w codziennym życiu. Praktyki religijne Azteków wymagały regularnych ofiar z ludzi, co wprowadzało element strachu w ich kulturze. Znane są liczne opisy rytuałów, które kończyły się ofiarowaniem serca lub innych narządów ofiar, co było uważane za największe ofiary dla bogów.
W dziedzinie sztuki Aztekowie byli bardzo zdolni i kreatywni. Tworzyli rzeźby z kamienia i drewna, malowidła ścienne, ceramikę, a także tkactwo i garncarstwo. Ich styl charakteryzował się bogatą ornamentyką, silnymi kontrastami kolorów i dynamicznymi kompozycjami.
Najważniejsze miasta i władcy Azteków
Najważniejszym miastem Azteków było Tenochtitlan, które było ich stolicą. Miasto to zostało założone w 1325 roku i położone było na terenach dzisiejszego Meksyku, na trzech małych wyspach w jeziorze Texcoco. Aztekowie wybudowali na tych wyspach wiele budynków i kanałów, co było niezwykle trudne z powodu trudnych warunków terenowych. Oprócz Tenochtitlanu, ważnymi miastami były także Tlacopan i Texcoco.
Władcy Azteków byli nazywani tlatoani i byli uważani za przedstawicieli bogów na Ziemi. Najważniejszymi władzami w historii Azteków by
Aztekowie
Lud Mexicas zdecydowanie częściej utożsamiany jest z nazwą Azteków. W zasadzie jednak Aztekowie stanowili starszyznę plemienną u Mexicas. Kiedy Hiszpanie podbijali kontynent amerykański, to Aztekowie zamieszkiwali terytorium obecnego Meksyku. Zajmowali obszar między dwoma oceanami, na południe od rzeki Lerma i jeziora Chapala. W roku 1425 pod wodzą Itzcoatla rozpoczęli okres intensywnych podbojów. Do końca XV wieku opanowali znaczne terytorium. Przez długi czas podstawą uzbrojenia zdobywców były łuki, maczugi, drewniane miecze z ostrym krzemieniem na końcu, miotacze pocisków oraz drewniane tarcze. W tym czasie wyróżnili się tacy wodzowie jak: Motekuzoma (Montezuma) I (1440-1468), Axajacatl (1469-1481) oraz Motekuzoma II (1503-1520).
Kultura Azteków
Trudno jednoznacznie ustalić liczbę mieszkańców najważniejszego miasta Azteków, Tenochtitlan, na przełomie XV i XVI wieku. Historycy twierdzą, że zamieszkiwało tam od 50 do nawet 600 tysięcy osób, co na tamtą epokę stanowiło ogromną metropolię. Aztekowie podobnie jak wiele innych plemion indiańskich, nie znali ani koła, ani sklepienia, a narzędzia do uprawy ziemi mieli niezwykle prymitywne, najczęściej posługując się prostymi motykami. Choć rozpowszechnione były metale nieżelazne (cynk, miedź, ołów, srebro, złoto), to Aztekowie nie znali żelaza, co utrudniało ich rozwój cywilizacyjny. Podstawą handlu była wymiana, ale z czasem próbowano wprowadzić środki pieniężne, a ich rolę najczęściej pełniły ziarnka złota, cyna, miedź, a nawet kakao.
Sztuka i rzemiosło
Aztekowie osiągnęli wysoki poziom w sztuce i rzemiośle, mimo że nie znali koła garncarskiego. Zajmowali się obróbką metali, tkactwem, górnictwem, garncarstwem, a także wytwarzali ozdoby ze stiuku. Aztecka ceramika polichromowana, rzeźby i płaskorzeźby były szczególnie charakterystyczne.
Kultura umysłowa
Wysoki poziom kultury um
Kultura Azteków
Pisma i sztuka
Niestety, większość zabytków związanych z piśmiennictwem Azteków została zniszczona podczas podboju hiszpańskiego. Aztekowie posługiwali się pismem hieroglificznym oraz pismem ideograficznym i fonetycznym. W liczeniu używali specyficznego systemu opartego na liczbie 20, ale nie znali zera. Sztuka Azteków była bardzo zróżnicowana, obejmowała rzeźby, płaskorzeźby, malowidła ścienne i ceramikę. Choć nie znali koła garncarskiego, potrafili tworzyć piękne wyroby pod względem artystycznym.
Astronomia i architektura
Aztekowie mieli rozwiniętą astronomię i utworzyli specjalny kalendarz z myślą o rolnictwie. Rok dzielili na 18 okresów (miesięcy), z których każdy składał się z 20 dni, plus 5-dniowy okres przejściowy, co dawało łącznie 365 dni. Ich kalendarz był dokładniejszy niż ten stosowany w Europie. Architektura Azteków również stała na wysokim poziomie, pomimo że nie znali początkowo sklepienia łukowego. W Tenochtitlan, najważniejszym mieście Azteków, znajdowały się imponujące budowle, takie jak Wielka Świątynia.
Wojny i religia
Aztekowie bardzo dużą wagę przywiązują do konfliktów zbrojnych i uważali, że wojna jest podstawą istnienia świata. Służba w armii była obowiązkowa dla wszystkich mężczyzn, a osoby robiące karierę wojskową najszybciej awansowały w hierarchii społecznej. W mitologii i religii Azteków krwawe ofiary z ludzi były podstawowym elementem kultu i składano je licznie bogom. Ofiarom wyrywano serce, a ich zwłoki krajano i spożywano w trakcie uczt rytualnych.
Inkowie – imperium rozciągające się na obszarze dzisiejszego Peru i Chile
Historia Inków
Inkowie to lud zamieszkujący obszar dzisiejszej Ameryki Południowej, a ich główne ośrodki znajdowały się na terenie obecnego Peru i częściowo Chile. Już od XII wieku Inkowie rozpoczęli podboje, skierowane najpierw przeciwko ludom pre-Inka, które stały na wysokim poziomie cywilizacyjnym. Okres największych podbojów przypadł mniej więcej na połowę XV wieku. Na ich czele stał Pachacuti, który został pierwszym potwierdzonym w źródłach władcą. Ostatecznie pod koniec XV wieku Inkowie zajmowali obszar o długości przeszło 3 tysięcy kilometrów, a szerokości około 500 kilometrów. Rozciągało się to od obszaru dzisiejszej Kolumbii aż po Chile.
Cywilizacja Inków
Inkowie mieli charakter centralistyczny i arystokratyczny, a władzę absolutną sprawował Inka, czyli osoba boska, syn słońca. Jego siedzibą było miasto Cuzco. Władca był czczony niemal jak bóg, a jego poddani nie mogli podnieść na niego oczu. Szacuje się, że w XV wieku w całym królestwie Inków było nawet 8-10 milionów osób.
Architektura Inków
Centrum państwa Inków zlokalizowane było w Cuzco, mieście położonym na terenie dzisiejszego Peru. Ciekawym, a zarazem niezwykle tajemniczym ośrodkiem było Machu Picchu, miasto zlokalizowane w górach i niewidoczne z dołu. Zostało odkryte dopiero w 1911 roku, a do dziś nie zostało wyjaśnione, dlaczego krótko przed hiszpańskim najazdem zostało opuszczone przez mieszkańców.
Religia Inków
Inkowie wyznawali politeizm, a ich religia była ściśle związana z kulturą i naturą. W centrum kultu był bóg Słońca, a Inka uważany był za syna Słońca. Oprócz Słońca czczono też bogów związanych z ziemią, wodą, ogniem i wiatrem.
Gospodarka Inków
Gospodarka Inków opierała się głównie na rolnictwie, a do uprawy ziemi wykorzystywali zaawansowane techniki takie jak tarasy. Ponadto prowadzili rozwinięty system handlowy, który obejmował wymianę towarów na obszarze całego imperium.
Państwo Inków
Państwo Inków znajdowało się na obszarze dzisiejszego Peru i częściowo Chile. Rozpoczęło ekspansję już od XII wieku, a okres największych podbojów przypadł na połowę XV wieku. Ostatecznie Inkowie zajmowali obszar o długości przeszło 3 tysięcy kilometrów i szerokości około 500 kilometrów. Centrum państwa zlokalizowane było w Cuzco, a władzę absolutną sprawował Inka, uważany za osobę boską, syna słońca. Inkowie mieli do pomocy czterech wicekrólów, a ważną pozycję w hierarchii zajmowali gubernatorzy prowincji.
Bogactwo i centralizacja państwa
Inkowie otaczali się olbrzymim przepychu i bogactwem, a po śmierci władcy jego ciało mumifikowano, a poddani oddawali mu dalszą cześć. Doradcy rządzącego, wywodzący się z arystokracji, mogli podjąć decyzję o zmianie głowy państwa w przypadkach, gdy władca był nieudolny lub niezwykle leniwy. Centralizację królestwa umacniał świetnie zorganizowany system dróg, której Inkowie zdecydowanie przewyższali zarówno Majów, jak i Azteków.
System dróg
System dróg umożliwiał szybki transport towarów i wojsk między prowincjami oraz komunikowanie się między stolicą a prowincją. Bez wątpienia, w dziedzinie budowy szlaków komunikacyjnych Inkowie przodowali. Przez kraj przebiegały dwie główne arterie: jedna wzdłuż wybrzeża morskiego, a druga na sporych wysokościach w Andach. Miały one odpowiednio długość 1500 oraz 2000 kilometrów. Drogi zbudowane przez Inków przypominały te, które powstały w starożytnym Rzymie. Trakty komunikacyjne spełniały swoją rolę zwłaszcza w przypadku konfliktów lub zamieszek, gdy w nawet odległe miejsce bardzo szybko mogły przemieszczać się oddziały wojskowe. Ponadto drogi wykorzystywane były do szybkiego komunikowania się między stolicą a prowincją. W państwie znaczącą rolę odgrywali liczni kurierzy „królewscy”.
Rolnictwo i religia
W państwie Inków ziemia była wspólna dla mieszkańców, a rodziny miały taki sam podział obowiązków. Uprawiano przede wszystkim kukurydzę, a na terenie obecnego Peru popularną upraw
Komunikacja i budownictwo Inków
Inkowie byli znani jako twórcy imponujących traktów komunikacyjnych. Przy głównych szlakach komunikacyjnych budowali budki, gdzie kurierzy mogli odpocząć lub przebrać się. Przesyłaną wiadomość lub przesyłkę przejmował kolejny kurier. Innym sposobem komunikowania się był system sygnalizacji optycznej, gdzie posługiwano się ogniem i dymem.
Budownictwo Inków
Słynną świątynią w Cuzco jest dziełem Inków, które było najwspanialszym i zarazem najbardziej imponującym, jakie zobaczyli europejscy zdobywcy na kontynentach amerykańskich.
Nauka i pismo
Nauka u Inków była na gorszym poziomie niż u Majów czy Azteków, ale mimo to, lud ten mógł zaimponować wiedzą medyczną, a przede wszystkim z zakresu chirurgii. Mieszkańcy królestwa posługiwali się przede wszystkim pismem sznurowym, które znalazło zastosowanie zarówno w pisaniu, jak i liczeniu. Sznurkami o różnej długości i barwie posługiwano się także przy prowadzeniu rejestrów ludności oraz podatków.
Organizacja społeczna Inków
Ustrój Inków opierał się na organizacji klanowo-plemiennej, ale w porównaniu do Majów czy Azteków, dostrzec można było już rysujący się podział klasowy. Członkowie rodu królewskiego byli uprzywilejowani i uważali się za potomków boga słońca. Dlatego również siebie nazywali Inka. Z tego rodu wywodzili się przede wszystkim dowódcy wojskowi oraz kapłani. Jedną z cech charakterystycznych był fakt, że każda dziesiątka rodzin miała nad sobą zwierzchnika w postaci naczelnika.
